In het Palacio de Vélazquez, een gratis te bezoeken dependance van het Reina Sofía museum in het Retiro park in Madrid, vond tijdens de Madrileense kunstweek een tentoonstelling plaats van de Duitse Ulla von Brandenburg. Een multidisciplinair kunstenaar die in een scenografie in deze ruimte met video, objecten en installaties de verhouding tussen de kijker en het kunstwerk probeert te intensiveren. Haar verleden als decorontwerper en andere activiteiten in het theater zijn duidelijk in de opzet en de inhoud van de tentoonstelling. Het werk refereert opvallend aan Oscar Schlemmers Triadisches Ballet en aan de vormtaal van Bauhaus. Er worden drie video’s vertoond: Shadowplay – 2012, waarin een theaterstuk wordt opgevoerd waarvan we alleen de schaduwen zien. Het geluid daarvan is een lied dat de theatrale voorbereidingen, de interactie en het duel waarin het eindigt becommentarieert en zich schijnbaar steeds herhaalt. De tweede video is recenter: Maskiert, und vor allem – verschwiegen – 2022, waarin vaudeville acts met objecten worden opgevoerd door clownachtige figuren in kleding van modernistisch ontwerp. De derde is The Objects – 2009. Hierin voeren objecten een continue beweging uit. Deze video’s worden vertoond tussen door gekleurde doeken afgegrensde ruimtes waarin zich objecten bevinden. Die objecten zijn zoals alles bepaald door basale vormen: driehoek, cirkel rechthoek. De ruimtes zijn zo in de delen van het paleis geplaatst dat zich een route vormt waardoor het publiek zich beweegt wat zo als het ware wordt uitgenodigd samen deel uit te maken van het theater dat ook in de video’s wordt vertoond. Tegen een van de wanden ligt een figuur op de vloer, een pop die aan een oude man doet denken, het voegt een extra dramatisch element toe aan het geheel. Het is vervreemdend tussen al deze elementen te bewegen, de objecten zijn erg groot en de ruimtes worden toegankelijk door een als een gordijn opengeslagen doek. De kleuren van die doeken zijn bepaald door Von Goethe’s kleurenleer. Waar de vormen van de ruimtes aan de buitenkant aan minimalistische sculpturen doen denken lijken ze aan de binnenkant toch een mate van intimiteit op te roepen. Van buiten is daar iets van te bespeuren doordat de doeken niet tot de grond reiken, waardoor men als toeschouwer bezoekers en delen van de objecten kan zien. Het is een intrigerende, gelaagde presentatie die me nog wel wat bezig houdt!
Ulla von Brandenburg: Shadow Play – 2012
Ulla von Brandenburg: Shadow Play – 2012
objecten uit Shadow Play
Tekst van het lied dat in Shadow Play werd gezongen
Bauhaus is honderd jaar geleden in Weimar opgericht door Walter Gropius en dat was het afgelopen jaar internationaal aanleiding tot veel terugblikken. West, dat de door Marcel Breuer gebouwde voormalige Amerikaanse Ambassade in gebruik heeft, vond dit jubileum een gelegenheid om een tentoonstelling te organiseren over de verwevenheid van Bauhaus kunstenaars met het Nazisme en het latere militair-industriele complex in de Verenigde Staten. De tentoonstelling is samengesteld door Hans D. Christ en Iris Dressler, beiden verbonden aan de Württembergischer Kunstverein. In 1919 was de eerste wereldoorlog juist afgelopen en er was behoefte aan nieuwe idealen. Eerder ontstond het futurisme in Italië, het Vorticisme in Engeland en dada in Zürich. Allen waren kritisch op de tot dan toe heersende ideeën in de kunst en wilden het liefst alles vernietigen om opnieuw te beginnen. Het Bauhaus wilde een combinatie van het Engelse Arts & Crafts idee uitwerken: de combinatie van kunst en kunstnijverheid moest nieuwe mogelijkheden naar voren brengen. Nieuwe leefomstandigheden moesten ontwikkeld worden voor de burgers van een door oorlog en technologische, sociale en economische omwentelingen veranderende maatschappij. Wat deze tentoonstelling laat zien is dat de gerichtheid op de maatschappij studenten en docenten van Bauhaus ook daadwerkelijk heeft laten functioneren in de maatschappij zoals die zich ontwikkelde. Dat die maatschappij in Europa nazistisch werd en dat diverse deelnemers aan Bauhaus later in Duitsland tijdens het “Wirtschaftswunder” en in de Verenigde Staten tijdens de enorme economische ontwikkeling na de tweede wereldoorlog ook minder politiek correct zeer actief waren is dan niet heel vreemd.
De tentoonstelling laat veel voorbeelden zien van dit soort engagement waarbij opvalt dat de meer humanistische ideeën totaal ontbreken. De mens wordt gezien als onderdeel van een machine en als zodanig behandeld: leefruimtes worden precies op de mens afgemeten, productiviteit wordt wetenschappelijk geoptimaliseerd, zelfs voor gehandicapten. De productielijn van Henri Ford, een economische innovatie die de autoverkoop in de V.S. enorm deed toenemen, werd later opnieuw uitgevonden en verbeterd, ten koste van de arbeiders. Het valt op datin deze tentoonstlling voornamelijk de toegepaste kunsten worden genoemd. Mensen als Johannes Itten, die de befaamde “vorkurs” ontwikkelde, Joseph Albers en zijn vrouw Anni Albers, die later in de Verenigde Staten actief was bij Black Mountain College en nog later aan Yale University èn bijvoorbeeld Theo van Doesburg die toch ook met niet geringe idealen bij Bauhaus betrokken is geweest worden niet genoemd in dit verband.
Bovendien worden ook een aantal contemporaine kunstenaars getoond die nogal verwarrend werken in het verhaal dat weliswaar door het gebouw van Breuer gestructureerd wordt, maar af en toe ook wat gefragmenteerd over komt. Bij deze wat indrukken:
Proloog, de film Consequences van John Barker en Laszlo Vancsa. Tijdens het vertonen van winterlandschappen wordt een oude man geinterviewd over de gebeurtenissen en verbanden binnen Bauhaus. Een mooi begin.Affiche Das Wunder des Lebens van Herbert Bayer uit 1935. De tentoonstelling toonde openlijke verwijzingen naar de nazistische rassenleer en wordt gebruikt als voorbereiding voor de rassenwetten van Neurenberg.
Affiche van Herbert Bayer voor de Bauhaustentoonstelling in Stuttgart in 1968: Bauhaus – Construction of a myth, waar Bauhaus als deel van de identiteit van het nieuwe Duitsland wordt gepresenteerd en het oorlogsverleden wordt genegeerd..
Nog meer pimpen van de biografie: Deze poster voor de Duits Arische textielindustrie werd later door Bayer veranderd zodat banden met het nazisme en het uit de markt drukken van joodse textielhandelaren niet meer herkend werden.
Tijdens de eerste wereldoorlog had fotograaf Edward Steichen de leiding over de leiding over de operatie waarin de American Expeditionary Force luchtfoto’s maakte met de bedoeling inlichtingen in te winnen over strategische doelen bij de vijand. Een hoeveelheid van die foto’s kwamen na de oorlog in zijn collectie terecht en onder zijn naam verkocht.Bij de verhuizing van Bauhaus van Weimar naar Dessau was o.a. de eigenaar van de Junker-fabrieken, Hugo Junkers, betrokken. In 1933 werden de Junker fabrieken door de nazi’s onteigend en tot staatsbedrijf gemaakt. Daar werd o.a. Zyklon B ontwikkeld voor de concentratiekampen en de Junkerbommenwerpers die in de 2e wereldoorlog zo’n enorme schade aanrichtten in Europa. Een aantal originele Bauhaus leden werkte op deze locatie.Het Dammerstock-complex in Karlsruhe uit 1929 van Walter Gropius is direct beïnvloed door Le Corbusier en zijn artikel A House is a machine machine for living
De futuristische opera Sieg über die Sonne is een opera uit de Russische Avantgarde uit 1913 waaraan o.a. Kazimir Malewitch aan had meegewerkt. De interpretatie van El Lissitzky structureert het tweede gedeelte van de tentoonstelling met gebruik making van diverse menstypes die figureren in de opera.
Illustratie van de economische ontwikkelingen na de tweede wereldoorlog
En van de voorbeelden van meer contemporaine kunstenaars die er bij de tentoonstelling betrokken zijn: Fernando Bryce. Het illustreert de politieke situatie na de tweede wereldoorlog.The Power Elite is een studie naar de organisatie van macht in de Verenigde Staten en bekritiseert de democratie door zich af te vragen of de militaire, politieke en zakelijke elite niet meer macht hebben dan het volk.The Container Coörporation of America was een bedrijf dat grafische kunst en vormgeving ondersteunde. Herbert Bayer en Laszlo Moholy Nagy profiteerden daar behoorlijk van. In de tentoonstelling Modern Art in Advertisinig werden in 1945 de avant-garde reclame illustraties van het bedrijf getoond. Werk van Willem de Kooning, Xanti Schawinsky, Ferdinand leger e.a. werden daarin getoond.Het Atlantropa project, een plan van de architect Sorgel om een dam in de Middellandse zee te bouwen en zo het waterniveau te laten zakken. Energievoorziening extra land, te bevolken door Europa om zo een barrière voor de Afrikanen te vormen .Dat daarbij grote delen van Afrika onder water zouden komen te staan werd niet als probleem gezien.Een aantal Bauhaus architecten werden voor dit plan ingezet.Wederom het denken over woningen
De architect Ernst Neufert, die bij Bauhaus had gestudeerd, was een authoriteit op het gebied van normering en rationalisatie van de bouwplanning.
Zijn Bauentwurfslehre en zijn Bauordnungslehre zijn standaardwerken voor de architectuur. Gefundenes Fressen voor de nazis, hij heeft dus met Speer in werkgroepen geschreven en het eerste boek heeft een introductie van de nazi-architect.
Herbert Bayer,die enthousiast voor de nazis’s gewerkt had, werkte in de Verenigde Staten even enthousiast voor the powers that be. In het MoMa organiseerde hij twee propagandistische exposities over de tweede wereldoorlog. Dit lijkt op de wereldkaart van Buckminster Fuller.Huizenbouw en segregatie waren verbonden in de V.S. zoals hier te zien is.Laszlo Moholy-Nagy: Marseille Vieux Port – 1929Een van de contemporaine aanvullingen: Mona Mahall – Asli Serbest: The Fatigue Museum – Working ChairsNa de oorlog gelukkig in een moderne wereld
Met architectuur als machtssymbool (en die Trans-America Pyramid is nu eigenlijk wel mijn favoriete gebouw!)
Gepubliceerd in 1941 is Space, Time and Architecture een van de klassiekers over architectonische theorie over de culturele context van moderne bouw en stadsplanologie.
Het Pentagon is ook een monolithisch gesloten gebouw dat het naar binnen gekeerde karakter van de politieke en militaire macht in de Verenigde Staten uitdrukt.
Studies van Laszlo Moholy-DanielNagy naar een ruimte-modulatorOnderzoek naar tijd en beweging om de meest efficiënte methode om een beweging uit te voeren. Deze studie is uitgevoerd om werkmethodes te verbeteren.
Een Duitse affiche ten bate van productiviteitsbevordering
Wetenschappelijke onderzoeken gingen steeds verder in het zoeken naar de grenzen in verschillende disciplines. Zo zien we hier een still uit een film over het afsluiten van de zintuigen bij een persoon die volkomen bewust is. Zintuigelijke deprivatie als martelmethode werd serieus onderzocht.
De affiche van El Lissitzki: Beat the Whites with the Red Wedge uit 1919. Met deze poster probeerde hij met gebruik van basisvormen uit het suprematisme politieke actie te stimuleren.
Dan opeens weer een moderne kunstenaar, Daniel G. Andujàr, die de modernistische principes op kunststof wapens loslaat. Dit refereert aan de poster van El Lissitzki: Beat the Whites with the Red WedgeEen kritisch artikel in de krant tegen de dehumanisering in de industrie
chmkoome's blog 