Via diverse kanalen sijpelt langzaam binnen dat Robert Ryman is overleden. Vanaf het moment dat ik zijn werk ontdekte, op de academie in de bibliotheek waar ik een aflevering van het Franse tijdschrift Macula las dat ik leende en nooit meer ingeleverd heb, heeft zijn werk me mateloos geïntrigeerd. Door de materialiteit van het werk, het bijna immateriële karakter van het beeld dat daarmee in tegenspraak lijkt, de rafelranden waardoor je praktisch altijd de opbouw van een werk kon beoordelen en het feit dat de handeling altijd herkenbaar is maakte het voor mij schilderkunst die over het schilderen ging. Het leek met minimale middelen tot stand te komen waarbij die middelen dan eerst heel goed overdacht werden en vervolgens schijnbaar terloops werden gebruikt. Je kan er allerlei diepzinnige gedachten aan weiden, maar eigenlijk is het niet meer dan het is, 1+1=2. Komende vanuit een eeuwenoude schildertraditie waarin schilderkunst een middel is om tot een doel te komen is dit een hele openbaring die een totaal ander gebied opent, niet alleen destijds op de academie, maar ook in de praktijk al die jaren daarna.
In 2016 was ik in New York waar ik begin mei bij de Dia Art Foundation een tentoonstelling met werk van Ryman bezocht. Ik laat hier nog een keer het verslag daarvan zien:
In de DiaChelsea is een solotentoonstelling van Robert Ryman, ook een van mijn oude helden.
Een overzicht in de mooie ruimtes van de DiaArt Foundation
In het oudere werk zie je dat hij composities bepaald met kleur over wit. Die kleuren zijn bepaald door zijn periode als suppoost in MoMA waar hij kleurgebruik van bekende coloristen bestudeerde.
Detail, randen zijn een bekend element in het werk van Ryman
Zo’n wand laat zien wat je met licht kunt doen
Een mooie serie dubbelgebakken glasenamel op geoxideerd koper
Waarvan dit er een van dichtbij is.
Hier zie je goed dat het wegschilderen van kleur (of zwart) het licht versterkt op dit aluminium paneel.
Weer wat ouder werk met mooie verfstructuren
Ook hier op een donkere gekleurde ondergrond. Het is niet zozeer wit toevoegen, maar kleur wordt afgetrokken van het beeld om het oppervlak meer effect te geven volgens de kunstenaar.
Ook hier zijn de drager en de randen belangrijk voor het oppervlak
Een magnifieke tentoonstelling
Ryman werkte zelf een tijd met kunstlicht, maar hij wil het liefst daglicht om alle wisselende kleur en toon nuances tot hun recht te laten komen. In deze ruimte werkt het fantastisch
De koude wind die al jaren uit de rechtse hoek over het culturele veld waait maakte de afgelopen maanden flink slachtoffers! Tijdelijke oplossingen werden in bepaalde gevallen wel gevonden, maar structureel gaat het bepaald niet goed. In het Haagse spelen daarnaast nog meer zaken een rol. De ontwikkelingen in het vastgoed en in de Haagse infrastructuur zorgen er voor dat Haagse kunstenaarsinitiatieven met hun hele hebben en houwen van hot naar her gestuurd worden. De ontwikkelingen in de Binckhorst zijn in dit opzicht tekenend: Billytown begon met een ambitieus programma en een heel nieuwe opzet en zal in april het veld moeten ruimen. Locatie Z was naar haar derde expositielocatie in een jaar verhuisd, ook in de Binckhorst , het zal daar weer weg moeten. Dat gebied leek veel mogelijkheden te bieden voor de kunstensector, maar de stedelijke ontwikkelingen en met name het gereed komen van de Rotterdamse baan zorgen er voor dat het gebied ook commercieel aantrekkelijk wordt. Daarnaast is er mede ten gevolge van de immigratie een behoefte aan woonruimte en er wordt naarstig gezocht naar kantoorruimtes die tot wooneenheden kunnen worden omgebouwd. Het gevolg is dat kunstenaarsinitiatieven met enorme onzekerheid blijven zitten over hun situatie.
Deze eindlijst is beperkt. Ik heb afgelopen jaar minder gezien wegens diverse reizen die ik mede ivm onderzoek heb gemaakt. Daarnaast ben ik ook uitgenodigd om jaarmeester te worden van het Apprentice-Master Project van Kunstpodium T en dat heeft me ook nogal bezig gehouden, de resultaten zijn op deze site de komende maanden te bezichtigen. Een bijkomend voordeel is wel dat ik regelmatig het land in zal gaan voor de erbij behorende tentoonstellingen en dus ook andere exposities in de omgeving zal zien. Zo ben ik recent al een paar keer in Park en de Pont geweest waar ik normaal wat moeilijker kom. Bij deze de toppers zonder hierarchie:
In Den Haag is Parts Project nadrukkelijk aanwezig met een paar waanzinnig goede tentoonstellingen waarvan ik vooral Show me Your Vital Parts top vond. De installatie van Pim Voorneman droeg als entrée bij aan de gelaagdheid van de presentatie.
Het weekend waarin A day to clay a bust van Topp&Dubio plaats vond in 503 was gedenkwaardig, het interessante initiatief gaat rustig zijn eigen weg (dit weekend met Joost Rekveld) en de heren gaan door met acties in straten enzo..
Quartair maakte met Drawing Front een mooie tekeningententoonstelling en de tentoonstelling van Frank Halmans bij Ramakers was ook heel goed.
De tentoonstelling over Vilèm Flusser bij West past mooi in een zich steeds duidelijker aftekenend programma dat met het in gebruik nemen van Huis Huguetan nog veel meer mogeljkheden heeft zich te ontwikkelen. De recente tentoonstellingen See How the land Lays/Gagarin zijn daar een mooi voorbeeld van.
Baracca maakte bij Locatie Z de afsluiting van haar “Inside Job” project in een vrij moeilijke omgeving wel een goede show. Locatie Z zelf heeft op die locatie, het Helena van Doeverenplein, kort maar hevig gefunctioneerd na eerst met All You can Eat van Ockenburg afscheid te hebben genomen. Thijs Ebbe Fokkens maakte onder de naam Escapist Cookbook een grote installatie die indruk maakte en de recente expositie The Group van The Holls-Collective, dit keer in de Binckhorst, laat zien dat het potentieel ondanks alles onaangetast blijft.
Billytown maakte haar belofte volop waar met een serie tentoonstellingen: de solo van Marius Lut, de mooi onbevangen tentoonstelling Can’t do Nothing die door Bernice Nauta werd gecureerd en de nu nog te bezichtigen tentoonstelling van Iede Reckman,For All but Finitely Many, maken het om wanhopig van te worden dat zij weer verkassen moeten. Hopelijk vinden ze een manier om zo door te gaan.
Galerie Maurits van de Laar vierde zijn vijfentwintigjarige jubileum met een tentoonstelling die aangeeft dat de galeriehouder een mooi breed programma heeft ontwikkeld dat hem een sterke plek in de Haagse galeriewereld bezorgt. De tentoonstelling Auszeit van Diederik Gerlach in oktober was bijzonder fraai!
Helaas moeten we afwachten wat met een andere sterke galerie, Nouvelles Images, gebeurt nadat Erik Bos helaas veel te vroeg overleed. En, talking about galleries: De Art The Hague beurs begint nu wel smoel te krijgen, alleen het randgebeuren oogt bijzonder rommelig en hap-snap: kan daar niet een goede curator op gezet worden?
Galerie Durst Britt&Mayhew gaat onverdroten voort op de ingeslagen koers met een vrij ambitieus programma dat mooie tentoonstellingen oplevert, de tentoonstelling van Wieke Wester en Alexandre Lavet waren niet te versmaden!
STROOM blijft instelling van het jaar voor mij, zij zijn de spil van de Haagse kunstwereld en het hele land is daar jaloers op. Het twee-jarige project dat ze uitvoeren, Attempts to read the World (Differently) , vindt doorgang met intrigerende tentoonstellingen: na vorig jaar de tentoonstelling met Neïl Beloufa te hebben gemaakt zagen we dit jaar de Display Show met Celine Condorelli, Gavin Wade en James langdon en nu het project Three Exhibits, Five Acts dat zich na de grote video-installatie van Max de Waard interessant ontwikkelt.
Dat de wind in HEDEN uit een andere hoek waait is ook duidelijk: met een consequente serie tentoonstellingen en deelname aan beurzen proberren zij hun bekendheid te vergroten en een aantal door henzelf gebrachte kunstenaars te promoten. De HEDEN-start prijs is een mooi intitiatief en tentoonstellingen als die van Ingrid Mol en Theo Jansen zijn altijd de moeite waard om te bezoeken.
Het Malieveld-project blijft interessant voor mij persoonlijk als laboratorium en incidenteel komen ook anderen daar werken op zaterdagochtend. Zo werd op 9 april het vierjarig jubileum gevierd met een aantal deelnemende kunstenaars.
Buiten Den Haag vind ik PARK in Tilburg toch heel bijzonder met o.a. een zomer-installatie van Yona Friedman en een fantastische tentoonstelling als Mwili na Akili met Charlote Schleiffert en Paul Bogaers. Lekker licht, een tentoonstelling die Eelco van der Lingen maakte voor het Centraal Museum in Utrecht vond ik erg de moeite waard en het was fijn om te zien dat ook This Art Fair in de beurs van Berlage wat meer karakter begint te krijgen. Het is goed dat individuele kunstenaars zich hier kunnen aanmelden.
Internationaal werd ik geraakt door de Robert Ryman-tentoonstelling in DIA-arts centre in New York, de Duchamp en Brancusi opstellingen in het Philadelphia Museum of Modern Art, de Barnes-Collection in Philadelphia, de heropening van het SF MOMA met een prachtige inventieve nieuwe vleugel en een fantastische brede presentatie van o.a. Elsworth Kelly. Verslagen stonden op Facebook, maar daar moet je kennelijk toch niet te enthousiast gebruik van maken want na een album met al mijn Malieveldwerk zijn nu ook drie van mijn U.S. albums verdwenen. Ik zal proberen in de loop van de komende maanden verslagen op dit blog te zetten.
De tentoonstelling van Annemiek Lauwerens in een kapel in Pernes les Fontaines in Zuid Frankrijk liet voor mij zien dat context heel belangrijk kan zijn voor het werk van een kunstenaar.
Bij toeval werd vandaag het nieuwe SF MoMA geopend, dat wil zeggen, de nieuwbouw die tegen het alweer oude gedeelte van Botta is aangezet. Dat museum van Botta had ik ook nog niet gezien, in de tijd dat ik er woonde was het museum voor moderne kunst van San Francisco ergens anders gelegen en was het wat mij betreft wat stoffig. Ik was ook erg nieuwsgierig naar het gebouw van Botta toen het geopend werd, maar ben in geen vijfendertig jaar in de VS geweest. Nu deze buitenkans zich voordeed ben ik met mijn perskaart naar de opening gegaan en heb voor de officiele opening rustig rond kunnen lopen. Ik vind het direct mooier en interessanter dan het NY MoMA en het samengaan van oud en nieuw is fantastisch gelukt in een druk bebouwd gedeelte van de stad. De collectie is ook breder dan ik had vermoed door mijn eerdere ervaringen, bij deze een indruk:
Nabij de persingang al direct indrukwekkend werk van Richard Serra
Onder een prachtige tekening van Sol Lewitt wacht het personeel op de crowd
Elsworth Kelly: Colours on a wall en Study for Ormesson beiden van 1950. In zijn tijd in Parijs bestudeerde Kelly stedelijke structuren en ook architecturale details als schoorstenen, viaducten en dergelijke
Robert Smithson: Island of broken concrete – 1969
Robert Smithson: Nonsite (Essen soil and mirrors) – 1969
Eva Hesse: Untitled or Not Yet – 1966
Robert Rauschenberg: White Painting (three panel) – 1951 Rauschenberg onderzocht de minimale vereisten om tot een schilderij te komen. John Cage noemde dit werk enthousiast “vliegvelden voor licht, schaduw en deeltjes” waarbij hij ze zag als ontvankelijke oppervlakken die reageren op de wereld er omheen. Hij zou hierdoor geinspireerd zijn tot zijn stuk 4’33” dat een jaar later in première ging
Clyfford Sill: PH 971 – 1957
Peter Voulkos: Tientos – 1957
Joseph Albers: untitled
Giorgio de Chirico: Les Contrariétés du penseur – 1915
Alexander Calder is goed vertegenwoordigd, zoals hier bij de hippe verticale groenvoorziening
en hier in zijn eigen ruimte
Fantastische presentatie!
Elsworth Kelly wordt gefeatured bij deze opening met ook recenter werk
Prachtige grote ramen in het trappenhuis geven uitzicht op de terassen
Elsworth Kelly: Spectrum I – 1953 en Spectrum Colours Arranged by Chance – 1951-1953
Robert Ryman: Conduct – 1993
Richard Serra: 1-1-1-1 – 1969 – 1986
Buce Nauman: A Rose Has No Teeth – 1966 Een uitspraak van Wittgenstein. Origineel bedacht als een loden vlak dat aan een boom zou worden vastgemaakt waardoor het in de loop van de tijd in de boom zou verdwijnen.
Jasper Johns: Bridge – 1997
Robert Rauschenberg: Black Painting – 1952-1953 pendant van de witte schilderijen met hier meer nadruk op het oppervlak door onder de verf geplakte kranten
trap in de vide bij de overgang van het oude naar het nieuwe gebouw
Claudy Jongstra: Aarde – 2016
Het terras met cafetaria/restaurant van het museum op halve hoogte
Philip Guston: Nilit – 1977
Sol Lewitt met daarachter een grote Liechtenstein
William Kentridge: Drawing for II Sole 24 Ore (World Walking) – 2007
Michaël Borremans: The Hare – 2005
Doris Salcedo: Untitled – 1998
Raoul de Keijzer: Ice Birds – 2007
Mark Grotjahn: Pink and Yellow Face 808 – 2009
George Condo: Dancing Figures – 2015
Een gigantische balustrade op de bovenste verdieping,
en een monumentale hal als overgang naar het oude gebouw
Van buiten ziet het er zo uit
met aan de straatkant een smalle gevel
Aan de voorkant, uitkijkend op een plein het oude gebouw van Botta met daarachter de stralende nieuwbouw
Dan nog even naar de Yerba Buena Centre om een politieke tentoonstelling te zien
met o.a. werk van artiestencollectief Culture Strike: goedkoop, gemakkelijk en effectief
En een mooie installatie van Jorge Oteiro-Pallos: Old United Sates Mint – 2016 Dit in het kader van Slow Dialogues, Time Space and Scale van het uit Nederland afkomstige Slow Research Lab
Deze architecturale vormen zijn gegoten van materiaal dat zich in meer dan een eeuw heeft vastgezet op de schoorstenen van de SF-Mint, een overblijfsel van de California Gold Rush
Buiten voor het Jewish Contemporary Museum werken Latino’s aan een grote muurschildering
En in dat museum is een tentoonstelling over een van mijn helden: concertpromotor Bill Graham, die aan het roer stond van meer dan één groot event in de roerige jaren zestig. Dit is een heel vroege concertaffiche
Live at Fillmore East van de Allman Brothers Band is een van mijn meest favoriete rockplaten. Dit is de gitaar die Duane Allman, de snel na het concert verongelukte briljante gitarist van de band, bespeelde op die plaat. Filmore East was de oostkusttak van Fillmore West in San Francisco, een beroemde Ballroom waar veel Westcoastgroepen optraden. Beiden werden gerund door Bill Graham wiens herkenbare stem op veel concertopnamen te horen is in aankondigingen en en pogingen tot crowd-control.
De musea zijn dicht, maar na 17.00 u kan ik nog naar het Guggenheimfiliaal dat recent geopend is naast het nieuwe museum:
De handelaren voor de tempel als het ware die ook een graantje willen mee pikken: werk van Jasper Johns, Cy Twombly
en een groot werk van Bruce Nauman
Waarvan ook een weggevertje op papier te krijgen is.
In het gedeelte van het complex dat een keuze uit de collectie van Yvon Lambert toont is een indrukwekkende expositie te zien met minimalistisch top-werk en wat andere zaken. Een indrukwekkend geheel!
Stanley Brouwn
Robert Ryman
Agnes Martin
Van links naar rechts: Robert Ryman, Carl André, Lawrence Weiner
Vincent Ganivet op de binnenplaats van het nieuwe gebouw
Richard Tuttle
Miguel Barcélo
Jean Michel Basquiat
Anselm Kiefer (met de mooie titel “cette obscure éclairté qui tombe des étoiles”
chmkoome's blog 